Apitzus de zia Vera

Teniat ‘sceti’ 94 annus candu si seus atobiàdas sa prima borta, sa diri ca seu andàda a Abàs a intervistai su nabodi po isciri notitzias apitzu de is abis e de s’apicultura sarda. A s’acabu de s’intervista, Luisu mi narat: “Toca ca andaus in bidda, ca ti ollu fai conosci una giovunedda chi m’adi imparau a traballai cun is abis.” E seus andaus a ora ‘e prandi a domu de custa tzia, ca s’at castiàu cun-d’una faci cumenti a nai: “E osatrus ita ollei de mei?” E poi si dda nau, ca issa no sciriat nudda de abis e ca no olliat chistionai. Sa secunda borta ca apu atobiàu a tzia Vera fiat candu su nabodi m’hat preguntau de girai unu documentàriu apitzu de s’acuamebi. Custu prodotu traditzionalli si fai de mustu, apustis de essi fatu su binu, ma si poi fai puru de su meli. E po custu seu andada a che tzia Vera, po dda filmai fadendi s’acuamebi a sa manera de Abàs, de candu issa fiat abiargia giovunedda. Sigumenti ca tzia Vera est nascia in su 1923, e at imparau a fai s’acuamebi de su babbu, in capada est sa sola (o una de is pagus) de is abiargias bias ca scinti fai custu prodotu de su meli e no de su mustu.Sa dì mi seu pesada obrescendi, po essi a Abàs a is setti de a mengianu. Su serenu ca imprassat su sartu a custa ora e a pagu a pagu dda lassat m’at accumpangiau po totu su viaggiu in mesu de is sartus de sa Marmilla. Quatru fueddus cun Luisu po sciri ita pariàt su meli de ocallitu cudd’annu, e poi deretus a che tzia Vera. S’echixedda de domu de tzia Vera sonada candu Luisu gira sa crai po dd-oberri. Su fragu marigosu de sa pratzixedda frorìa de custa domu, mi fait arregodai de candu a pitichedda andammu a agatai tzia mia Peppina, ca biviat in Sestu, in-d’una domixedda cun-d’una pratzixedda chi teniat su propriu fragu de carradàs e damigiànas sboidas, de camumilla frorìa, de tamatiga sicchendi, e su fragu de is arangius candu funti passàus e nd’arruint a terra e fainti ladàmini. Unu fragu, custu, ca apu conotu in medas domus fattas a sa moda campidanesa, cumenti custa. Vera fiat giai castienti su telegiornalli de mengianu. Bistia cun su propriu bistireddu scuru chi potada s’urtima borta ca d’apu bia, is pius aregotus in-d’una cozza, e is arracadas de oru ca luxiant de is origas. No sciriat nudda de su chi iat cuncordau su nabodi e candu seus brintaus in domu, pagu mancada ca mi fadiat torrai dereta dereta in Campidanu. “Ma os-aterus seis macus, deu no m’arregodu cumenti si fait s’acuamebi!”. “E toca tzia” – dda narat su nabodi- “ca ti nd-arregodas cummenti dda fais!”. Su nabodi cumentzat a cuncordai una pariga de mesas de linna e in s’interis tzia Vera mi portat a circai una pariga de pianeddas po fai s’acuamebi. “Tzia Vera, deu però no apu miga cumprendiu ita funti custas pianeddas. Chi mi narat ita funti, mancai ci arranesciu a dd-agiudai a dd-as-achircai.” Su fatu est ca aiaja mia, ca est de Sestu, at sempri tzerriau ‘scivedda’, in Abàs dda nanta ‘pianedda’. De innoi deus pigada, deu e tzia Vera, a chistionai de is cosas chi po’ nosus fiant uguallis e is ateras ca fiant diversas, apustis de totu su avalotu chi emus postu deu e su nebodi po da fai unu film fadendi acuamebi. Candu Luisu s’at lassaus assolas a castiai su craddaxiu coendi, si seus postas asutta de s’umbra de sa lolla e eus cumentzau a arrexionai aparis, deu e tzia Vera, cun sa telecamera studada a una parti. E deus fatu in Sardu, sa lingua de s’intimidadi e de is arregordus, po’ issa, ca at imparau a traballai cun is abis de su babbu, candu fiat ancora giovunedda e andada a iscola, e po mei ca puru is primus cosas de abis ddas-apu imparadas de babbu miu abiargiu. De totu custu isciri de abis, de matas e logus is su sartu, ni deu ni tzia Vera femus sazzadas. Intzandus, issa teniat sempri in su comodinu unu giornali de apicultura, po ndi sciri de prus, e deu seu lompia fintzas a Vienna, po istudiai de cumenti traballanta is abiargius sardus. E in custa longu arraxionamentu chi eus tentiu a paris, eus chistionau de sa vida, de ita olli nai a cresci cun is abis sempri in conca, de custu macchiori ca est s’apicultura, de cumenti fiat Abàs candu issa fiat giovana, de ita estti immoi e de cussu chi est abarrau, cumenti in cussus tempus. Intzandus, tzia Vera m’at contau de sa diri ca fiat andad in d’una bidda accanta, Baini si zerriada, a ndi arregolli una scussura in d’unu madau de unu tzioddu. “Poita ca ci fiat stetia una pesti, e no ci fiant prus abis. Intzandus, po circai de torrai a cumentzai, mi iant fatu sciri de custu omini ca teniat una scussura aintru de una mata de ollastu. E ddi onant accasioni, poita issu teniat is bestias, e custa abis no ddu fadiant traballai. Intzandus femmu andada a pei cun Milena, sa sorri mia prus pittica, e cancuna amiga de issa de is magistralis, passendi po un bia antica accanta a su nuraxi de Gergui. Sa scussura, dd-emmu posta aintru de unu casiddu de ottigu, accorrada in unu saccu e postu in conca. Femmus furriadas a scurìu, fademus a turnu po si passai su casiddu, ddu tenemus firmu in conca, cumenti chi fiat acua, ma fiant abis! E nosus femus allirgas, emus fatu totu sa bia cantendi e chistionendi e candu femus furriàdas in Abàs, sa genti ca fiat in sa bia s’iat fatu una grandu festa, applaudendi, poita ca custas picciocheddas fiant torradas cun custu casiddu in conca!”. Tzia Vera fiat prexiada e arriada candu m’at contau custu contu. Poi mi castiat e mi narat: “Ma Gigi ita sesi fadendi ca m’hat lassau innoi cun custu trumentu! Castia ca apostis mi deppi ponni a postu su logu, ca no ollu abarrai cun totu custa treu innoi in pratza! No potzu cumprendi poita ddu pongu sempri a menti a custu!” Tzia Vera hat fatu 100 annus su 29 de Cabudanni. Un’atera cosa chi tenus in comunu, ca deu puru seu nascia in su mesi de cabudanni. No d’apu arregallau froris, e nimancu druccerias, ca is nebodis iant giai pensau a totu, ca est su coru de sa familia. D’apu portau unu libru chi chistiona de sa storia de is matas. Issa d’at obertu, liggiu unu pagu e m’at nau gratzias. Poi d’adi serrau, adi donau unu suspidu, mi castiat e mi fait: “Seu diaderus stasida oi. Deu no potzu cumprendi cumenti mai in custas disi seu aici stasida. Ad’essi sa beccesa?” Greca N. Meloni, Ph.D.